Wat is ransomware en wat kun je ertegen doen?

Hoe je gijzelsoftware kunt voorkomen én genezen.

Ransomware wordt een steeds groter probleem, zeker nu er ook een vorm van gijzelsoftware is aangetroffen voor Mac OS. In dit artikel beschrijven we wat ransom- of cryptoware precies is, hoe je het voorkomt, én wat je moet doen als je er uiteindelijk toch slachtoffer van wordt.

Wat is ransomware?

Ransomware is een vorm van malware die je bestanden gevangen houdt. Het woord ‘ransom’ betekent in het Nederlands ‘gijzeling’, en dat is precies wat ransomware doet. Het houdt bestanden of zelfs je hele computer ‘gevangen’, en je kunt pas weer toegang krijgen door de aanvallers geld te betalen. Doe je dat niet, dan worden je bestanden vernietigd en ben je de klos.

Het verschil tussen ransomware en cryptoware

Er zijn verschillende vormen van ransomware. De term ‘ransomware’ is de overkoepelende term voor alle vormen van virussen die je software gijzelen, maar binnen die term zijn ook weer verschillende versies bekend. Zo is er ransomware die je hele systeem op slot zet, waarbij je je computer niet eens meer kunt opstarten. Een meer geavanceerdere vorm van ransomware is ‘cryptoware’. Die versleutelt bestanden op je harde schijf, zoals documenten of zelfs films en muziek, en de sleutel om die encryptie te omzeilen krijg je pas nadat je geld hebt betaald.

Inmiddels wordt ransomware steeds vaker verspreid, en hoewel dat niet erg positief lijkt, heeft dat ook voordelen. Veel anti-virusprogramma’s hebben namelijk maatregelen genomen tegen deze vorm van malware, en beveiligingsbedrijven als Kaspersky maken zelfs databases met sleutels openbaar. Van de andere kant verandert de malware ook vaak, waardoor je misschien wel getroffen wordt door een nieuwe versie van de ransomware waar nog weinig of niets tegen te doen is.

Hoe word je slachtoffer van ransomware?

Er zijn twee manieren waarop ransomware op je computer komt en deze gijzelt. De meest voorkomende manier is door middel van een executable-bestand dat de ransomware op je computer installeert. Het bestand kan binnen komen via een onveilige link, emailbijlage, advertenties of (illegale) downloads.

Het bestand dat je downloadt is meestal een executable (.exe) dat door de naam lijkt op een afbeelding of tekstbestand. ‘kattenplaatje.jpeg’ lijkt een afbeelding te zijn, maar als je extensies aan hebt staan dan kun je zien of het wel echt een jpeg-bestand is of stiekem ‘kattenplaatje.jpeg.exe’ is. In het laatste geval activeer je geen afbeelding maar een installatie-bestand waar heel goed ransomware in kan zitten.

Een andere manier waarop ransomware op je computer terecht kan komen is via reeds geïnstalleerde programma’s op je pc. Bijvoorbeeld via Flash, je browser of javascript. Om ransomware via deze weg op een computer te plaatsen moeten hackers wel een lek vinden in de software. Dat gebeurt door te scannen op verouderde software, dus is het aan te raden om je software altijd up-to-date te houden.

Ransomware voorkomen

Ransomware is hardnekkig te verwijderen, en dat is ook lang niet altijd succesvol. Uit onderzoeken blijkt dat maar liefst 5% van de slachtoffers van ransomware betaalt om bestanden terug te krijgen – veel meer dan de meeste andere phishing of malware.

We moeten helaas een beetje een open deur intrappen, maar goede bescherming tegen ransomware is de beste manier om geen slachtoffer te worden. En om nóg een open deur in te trappen: Er zijn geen speciale trucjes om je te beschermen tegen ransomware, behalve het updaten van je systeem.

Ook moet je goed behoed zijn op phishing-aanvallen. We hebben in dit artikel geschreven hoe je een phishingmail kunt herkennen.

Alsnog een paar dingen die je sowieso kunt doen:

Gebruik het meest recente besturingssysteem
Vrij logisch, maar zorg dat je gebruik maakt van een versie van Windows die nog officieel door Microsoft wordt ondersteund. Dat zijn op dit moment nog Windows 7, Windows 8 (en 8.1), en Windows 10. Ook Windows Vista ontvangt nog de kritieke beveiligingsupdates van Microsoft, maar als je Windows XP gebruikt moet je toch echt upgraden.
Zorg ook dat je alle essentiële updates downloadt. We begrijpen dat dat soms niet echt aantrekkelijk is in verband met Microsofts agressieve push naar Windows 10, maar belangrijke veiligheidsupdates zijn wel aan te raden.

Update je software
Niet alleen je besturingssysteem, maar ook de software op je computer moet up-to-date blijven. Flash is bijvoorbeeld notoire software veel gaten in zitten, net als Javascript in je browser. Je kunt software als Flash ook uitschakelen. Zorg in ieder geval dat je programma’s regelmatig controleert op updates.

Backups maken
We hoeven je hopelijk niet uit te leggen dat je je bestanden regelmatig moet backuppen, bijvoorbeeld naar een externe harde schijf of in de cloud. Een aantal handige tips vind je hier. Zorg dat je je backups regelmatig maakt, of dat je een programma maakt om dat automatisch te doen.

Je kunt ook overwegen een NAS te nemen (‘Network Attached Storage’), een harde schijf die je koppelt aan internet, maar dat is geen waterdicht systeem. Sommige vormen van ransomware scannen namelijk je systeem om te zoeken naar bestanden die versleuteld kunnen worden, en als je een NAS koppelt aan een systeem is er de mogelijkheid dat een NAS ook besmet wordt.

Wat moet je doen als je ransomware op je computer hebt?

Ondanks alle voorzorgsmaatregelen kan het natuurlijk altijd gebeuren dat je onverhoopt toch slachtoffer wordt van ransomware. Niet leuk, maar misschien is er nog iets aan te doen! Dit zijn stappen die misschien kunnen helpen je probleem op te lossen. Succes is niet gegarandeerd, en in het ergste geval moet je je apparaat terugzetten naar fabrieksinstellingen – daarom zijn backups zo belangrijk.

1. Bepaal eerst wat je probleem is

Je eerste reactie is waarschijnlijk te schrikken, maar je kunt een probleem pas oplossen als je echt weet wat het probleem precies is. Bekijk dat dus eerst: Wat is er aan de hand? Hebben hackers je computer op slot gedaan? Of gaat het alleen om bepaalde bestanden? Wat willen de gijzelaars? Bepaal vervolgens wat je volgende stap wordt.

2. Doe altijd aangifte!

> Doe altijd aangifte bij de politie. Het gaat hier om cybercriminaliteit en dat is strafbaar. Inderdaad, misschien heeft het geen zin en wordt er in de praktijk niets met je aangifte gedaan. Maar mocht dat onverhoopt wel zo zijn, kun je daar later nog profijt van hebben.

3. Als je ransomware hebt:

Bij ransomware wordt je hele systeem op slot gedaan met een beeldvullende melding die vaak lijkt op een phishing-melding. Een goed voorbeeld hiervan is het Ukash-politievirus, dat stelt dat je illegale bestanden hebt gedownload en je computer daarom niet te openen is. Belangrijk bij ransomware is dat je nooit betaalt, want de kans is groot dat je computer dan nog steeds niet open gaat. De truc van ransomware is ook vaak om je gebruik te laten maken van bepaalde betaal-apps die ondertussen ook nog je creditcardgegevens proberen te stelen. Niet doen dus!

Doe een virusscan

Wat je wél kunt doen als je getroffen bent door ransomware is het uitvoeren van een virusscan. Veel ransomware wordt door antivirusprogramma’s herkend en kan makkelijk verwijderd worden. Als je nog steeds in je computer kan (maar bijvoorbeeld je bestanden of je browser worden tegengehouden), gebruik dan een (gratis) programma als MalwareBytes, dat de meeste ransomware wel herkent.

Kun je überhaupt niet meer in je systeem? Gebruik dan HitmanPro. Dat kun je installeren op een usb-stick en op je computer draaien voordat het systeem opstart. Hoe dat werkt, lees je hier.

Een (systeem)herstelpunt maken
Je kunt ook een systeemherstelpunt terugzetten. Daarbij ga je terug naar een iets oudere versie van Windows, waarop het virus mogelijk nog niet staat. Dat doe je in Windows 10 op deze manier. Voor Windows 7 of 8 kijk je hier.

Terug naar fabrieksinstellingen
Als dat allemaal niet werkt, zit er helaas maar één ding op: Je apparaat terugzetten naar de fabrieksinstellingen. Je raakt daarbij al je bestanden kwijt, dus hopelijk heb je genoeg backups gemaakt.

4. Als je cryptoware hebt

Soms zit er niets anders op dan je systeem terug te zetten naar fabrieksinstellingen

Als je last hebt van cryptoware zijn sommige of alle bestanden of mappen op je systeem versleuteld, en wordt je gevraagd om losgeld te betalen om je bestanden te ontsleutelen. Dat betalen is een allerlaatste redmiddel waar we zo dadelijk op terugkomen, maar probeer eerst het probleem op te lossen.

Aangifte doen
Allereerst: Doe ook hier aangifte. Dit heeft bij cryptoware vaak meer zin, omdat er altijd een kans bestaat dat de hackers inmiddels al opgepakt zijn. Als dat zo is, zijn vaak ook de sleutels om je cryptoware te verwijderen door de politie in beslag genomen. Het zou zomaar kunnen dat je meteen de goede sleutel krijgt.

Virusscan
Als dat niet het geval is, kun je ook een virusscan doen met MalwareBytes, maar het advies is om zoveel mogelijk antivirusprogramma’s te laten draaien. Het kan namelijk zomaar zijn dat er één programma is dat de sleutels voor de specifieke cryptoware heeft, terwijl een ander programma die niet heeft. Kaspersky is veel bezig met cryptoware, en het bedrijf heeft eerder al een database openbaar gemaakt met een groot aantal sleutels. Ook hier is de kans aanwezig dat de sleutel ertussen zit die je net nodig hebt.

Backup terugzetten
Als dat niet werkt, kun je natuurlijk ook eieren voor je geld kiezen en de geïnfecteerde bestanden verwijderen, als je tenminste een backup hebt. Let wel op dat die backup niet óók geïnfecteerd is én dat de cryptoware niet alsnog ergens op je systeem blijft hangen, dus doe alsnog een virusscan of zet je pc terug naar een herstelpunt.

Betalen

Het allerlaatste redmiddel raden we sterk af, maar je kunt overwegen om te betalen. Bij cryptoware is de kans vrij groot dat de aanvallers je na betaling de sleutel geven – al is daar geen garantie op, dus betalen blijft een gok. Als je je bestanden echter écht nodig hebt en je geen backups hebt, kun je dit overwegen.

In de meeste gevallen vragen de afpersers geld in de vorm van bitcoins, de virtuele munteenheid die vrijwel niet te traceren is. Er zijn verschillende mogelijkheden om bitcoins te kopen en op te slaan, maar de makkelijkste en snelste manier is het gebruiken van een online bitcoinbank die je meteen een ‘wallet’ aanbiedt waarin de bitcoins bewaard worden. Eén van de bekendste is Coinbase, die bovendien duidelijk vertelt hoe je bitcoins kunt kopen. Let op: Je hoeft niet persé 1 Bitcoin te kopen (op dit moment zo’n € 375,-), maar je kunt ook bijvoorbeeld 0.66 bitcoins kopen voor het bedrag waarom de afpersers je vragen. Nogmaals: Overweeg heel erg goed of je het waard vindt om te betalen. Wij raden het je in ieder geval af, maar de keus ligt echt bij jezelf.

 

Bron: Computeridee